Klase-borroka ezker abertzalearen baitan 70eko hamarkadan

«Iraultzak erdizka egiten dituztenek beren hilobia zulatu besterik ez dute egiten»

Saint-Just

Gizarte ororen historia klase-borrokaren historia bada, ezker abertzalearena ez da salbuespena. Hala, periferia kapitalistan zein erdigune inperialistaren bihotzean 1960ko eta 1970eko hamarkadetan mundua astindu zuen ziklo nahasiak Euskal Herrian bere adierazpena izan zuen eta, aldi berean, baita ezker abertzalean ere, bertan sendo errotu zen korronte gisa. Ezker abertzaleaz ari garenean, letra xehez, zentzu zabalean egiten diogu erreferentzia, hasiera batean Euskadi Ta Askatasuna (ETA) siglei lotutako espazio gisa ulertuta, eta gero sigletatik harago, uneko gizarte-aldaketei eragiteko, eta horietaz elikatzeko gaitasun handia erakusten hasia zen espazio gisa. Horrek dinamismo politiko handia ekarri zuen bere baitan nahiz handik kanpo, garai hartan eratzen eta ideologikoki definitzen ari zen fase batean zegoen eta. Azken alderdi honetara hurbilpen bat egiten saiatuko gara.

Gaia garatzen hasi aurretik, metodoaren eta zenbait kontzepturen azalpena egin beharra dago. Alde batetik, analisi honetatik kanpo geratzen dira klase-antolakunde bihurtzeko borondatea bilakaera estrategiko estatalistekin lotu zuten korronteak (ETA-berri, ETA-VI, Zelula Gorriak…). Hori horrela, estrategia independentista mantendu zuten joera proletarioen garapenean jarriko dugu arreta. Analisi honen helburua, hortaz, nazio-mugimenduaren gidaritza orokorra eskuratzeko norgehiagokari erreparatzea baino, zehazki ezker abertzalearen gidaritzarako izandako lehia aztertzea izango da. Bestela esanda, bi klase-osagairen eta beraz, bi klase-interesen arteko borroka –proletalgoa eta burgesia txikia– aztertuko da herri-izaerako mugimendu beraren barruan. Ezker abertzalearen izaera herrikoia diogunean bere oinarri sozial eta militanteari buruz, baina batez ere bere eduki politikoaz –interklasista– eta hipotesi estrategikoaz –etapista– ari gara.

[...] bi klase-osagairen eta beraz, bi klase-interesen arteko borroka –proletalgoa eta burgesia txikia– aztertuko da herri-izaerako mugimendu beraren barruan

Bestalde, ez dugu garai hau kasualitatez aukeratu. 1970eko hamarkada aukeratu dugu, zentzu zabalean ulertuta, 68ko testuingurua, zehazki, 1967ko ETAren V. Biltzarraren bigarren zatiaren ondorengoa hartuta. Ziklo hori 80ko hamarkadara modu lausoago batean sartu zen, trantsizioarekin batera. V. Biltzarra, beraz, konplexutasun handiko ziklo oso baten abiapuntu gisa hartzen dugu, eta erlatibizatu eta ukatu egiten dugu ziklo horren ikuspegi sinplista eta zaharkitua, zeinak defendatzen duen ezker abertzaleak ordura arte izandako zentzu teoriko-politikoa garai honetan galdu zuela. Mitifikazio hori oso hedatuta dago, bai ezjakintasunagatik baita interesagatik ere. Aldi berean, jarrera proletarioen porrotaren ondorioz eztabaida horien bizitasuna ahultzen den eta eztabaida horiek de facto ixten diren unean amaituko dugu hautatutako garaia.

Azkenik, komeni da gogoratzea garai horretan klase-izaeraren gaia ez zela jada era paralelo batean jorratzen, baizik eta garaiko beste eztabaida klasiko batzuekin gurutzatuta, hala nola nazionalismoa/sozialismoa, aktibismo armatua/masa-borroka, zentralismoan/anarkismoan oinarritutako antolakuntza-ereduak, edo koiunturaren eta borroka-baldintzen balorazio ezberdinen fruitu diren ikuspegi estrategikoekin gurutzatuta. Gauza bera gertatzen da garaiko testuinguru ekonomiko, sozial eta politikoarekin. Aldez aurretik jakitun gara zehaztasun eta formatu arrazoiak direla medio ezin izango ditugula gai horiek guztiak aztertu, nahiz eta jakin badakigun une oro eragina izango dutela. Hori lantzeko, ordea, askotariko materialak aurki daitezke dagoeneko. Klasearen auziari erreparatuko diogu, hautematen batzuetan bestetan baino zailagoa eta ezezagunagoa bada ere; izan ere, determinantea da, eta analisi zehatza merezi du, jakitun izanda zeregin horrek nabarmen gainditzen dituela zenbait zertzelada emango dituen artikulu xume honen aukerak.

V. BILTZARRA ETA LANGILE FRONTEA

Hainbat hamarkada igaro dira ETAren V. Biltzarra egin zenetik, eta oraindik ere horrekin bueltaka gabiltza. Ukaezina da biltzar horrek ezker abertzalearen psikologia kolektiboan mito gisa duen pisua. Horrek, aldi berean, ez dio benetako garrantzi politikorik ukatzen –ezta aipatu berri dugun erlatibizatzeko beharra bera ere–. Biltzarraren ebazpenak erakundea ezkerrerantz hartzen ari zen norabidea azken bururaino eramatea ekarri zuen; Euskal Nazio Askapenerako Mugimendu Sozialista gisa definitu zuen bere burua, nazionalismoa eta sozialismoa uztartzeko asmotan, eta ideologikoki nazionalismo iraultzailea deritzonaren bidez arrazoitu zuen (era nabarmenean Hirugarren Munduko borroken erreferentziak dituena); halaber internazionalismo proletarioarekin identifikatu zen.

Ikuspegi horren arabera, estilo maoistan argudiatu zen oinarrizko kontraesana burgesiaren eta proletalgoaren artekoa bazen ere, kontraesan nagusia oligarkiaren eta herriaren artekoa zen, herria esklusiboki proletarioak ez diren gizarte-sektoreen multzo gisa –burgesia txikitik hasi eta oligarkikoa ez den burgesia nazionaleraino– ulertuta, eta horiek ere berak zapaldu, eta are, esplotatzen zituela ulertzen zen. Hori dela eta, iraultza sozialista baten aurretik beharrezkoa zen iraultza herrikoi bat gertatzea. Hori hainbat faktoretan oinarrituko zen: kapitalismo monopolistaren nozioan, esperientzia antikolonialen askapen-fronteekin izandako mimetismoan, de facto frankismoa bezalako etsai komun baten aurrean topo egite horretan, edo euskal gizartean burgesia txikiak zuen garrantzi historiko erlatiboaren eta gizarte tradizionalaren krisian, biak ala biak erabakigarriak nazionalismo erradikalaren garapenean.

Izan ere, beste testuinguru batzuetan ohikoa zen oligarkiaren aurkako ikuskera popular hori areagotu egin zen, nazio-zapalkuntza testuinguru batean gertatu zelako. Oligarkia –bertakoa barne– Espainiako Estatuarekin lotzeak eta zapalduta dagoen euskal nazioa herriarekin identifikatzeak lehena atzerritar bihurtuko zuen, eta nazio askapenerako borroka objektiboki iraultzaile. Horregatik, askapen nazional-sozialaren dualismoaren gainditze dialektikoa txanponaren pisua bere aurpegi nazionalean jarrita egin zen, zeinak katalizatzaile gisa jardungo baitzuen. Horrenbestez, klase-borrokak nazio-askapen borrokaren forma hartu zuen, eta independentzia nazionala herri-demokraziaren sinonimo bihurtu zen. Hori dela eta, denbora askoan Fronte Nazionala izango zen tresna nagusia.

Halaber, ikuskera interklasista eta etapista hori ontzat emanda ere, zehaztera jotzen dugun momentuan behin eta berriz agertuko da gero eta handiagoa zen elementu proletarioarekiko kontraesana, zeinak interes komunak baitzituen baina ez guztiz berdinak; ez zion euskaldunen arteko klase-borrokari uko egingo eta ez zen klase-multzo horretako gonbidatu bat gehiago izatearekin konformatuko, baizik eta borrokaren osotasunaren motorra izango zen. Horrela, V. Biltzarrean proletalgoa «objektiboki klaserik iraultzaileena eta Euzkadin klaserik jendetsuena» zela azpimarratu zen[1], eta, beraz, klase unibertsal eta prozesu iraultzailearen bermatzailetzat hartu zen. Agindu hori garatzea izango zen proletarioen borrokaren ardatza.

Ideologia argitzearekin batera, biltzarraren ebazpenetan funtsezko beste bi elementu zeuden: estrategikoa eta antolakuntzakoa[2]. Alde batetik, estrategikoki matxinada berresten zuten, akzio-erreakzio-akzio espiralaren inguruko erreferentzia argeliarrak zituena, eta horretaz gain, hori denbora gutxian praktikan jartzen zuena. Bestetik, berriz, antolakuntza frontista legoke, Truong Chinh vietnamdarraren lau fronteetan oinarritua: politikoa, militarra, kulturala eta ekonomikoa.

Hala ere, laugarren fronte horrek laster izango zituen aldaketak. Fronte Ekonomikoak, pentsatuta zegoen bezala, askapen gerra bati eusteko eta irabazteko behar den azpiegitura ekonomikoaren antolakuntzari erantzuten zion. Aldi berean gertatu ziren, batetik, ulerkera horren eraginkortasun eza Euskal Herriko testuinguruan eta, bestetik, proletarizazio prozesu esanguratsu bat –bertakoena zein etorkinena–, eta, ondorioz, langile-mugimendu berri baten hazkundea gertatu zen. Langile-mugimenduen borrokak eragina izan zuen ETAn, eta hori dela eta, erakundeak ezkerreranzko jauzia eman zuen, eta hala, begi bistan utzi zuen langile-klasearen ahalmen politikoa. Honen ondorioz, Fronte Ekonomikoa zeritzona Langile Frontea (FO, gaztelaniazko sigletatik) bihurtu zen, eta bertako militanteek garai hartako Langile Komisioen dinamikan parte hartu zuten.

Dena den, FOren garrantzi politikoak nabarmen gainditu zituen borroka sindikal soila eta eremu horretako proselitismoa, zeinak nahiko mugatuta egon ziren uneoro. Horrela, FOk lehen mailako funtzio politiko bat bereganatu zuen: «Euskal nazio-mugimenduan klase- zuzendaritza bermatzea»[3]. Gainera, onartu zuen «Fronte Nazionala» proletalgoak baino ezin zuela zuzendu eta proletalgoak bakarrik eskaini zitzakeela aukera politikoak, Askapen Nazionalerako borrokarako benetako irtenbideak»[4]. Horrela, ETAk bere izaera herrikoia berretsi zuen, sektore proletarioak nor bere profila hartzen ari ziren aldi berean. Hau da, iraultza herrikoia defendatzen zen, bai, baina klase-zuzendaritza baten bitartez gauzatua.

FOk lehen mailako funtzio politiko bat bereganatu zuen: «Euskal nazio-mugimenduan klase- zuzendaritza bermatzea»

Dena den, prozesu hori zerbait lineala izatetik oso urrun dago. 1970ean Itsasun VI. Biltzarra egin zenean, ­ETA-VI eta ETA-V taldeen arteko ­zatiketaren eta Zelula Gorrien dimisioaren ondorioz, erakundearen historiako garairik konplexuena hasi zen hurrengo bi urteetan, hala erakusten dute hartutako erabakietan eta militanteetan izandako gorabeherek. Ez da nire asmoa zatiketaren problematika osoan eta haren xehetasunetan sartzea, eta, horretarako, dagoeneko badago materiala eskuragarri. Beraz, V. Biltzarraren koordenatuetan mantendu zirenen eta, bereziki, horien ezkerreko hegalean egon zirenen arrastoari helduko diot.

V. BILTZARREKO TESIEI BERRIRO HELDUZ ETA HORIEK GARATUZ

Aipatu dudan moduan, zatiketaren ondorengo garaian nahasmena nagusitu zen, eta fakzio bakoitzaren bilakaerak oso motel gertatu ziren. Izan ere, ETA-VI.ak ez zuen egun batetik bestera estrategia estatalista garbirik planteatu –eta bere zuzendaritza ez zitzaion oraindik trotskismoari atxikiko–, eta ETA-V.ak ere ez zituen erabat bere egingo V. Biltzarreko tesiak, eta horien eskuinaldean kokatu zen hasiera batean. Hala ere, edozein aldetan kokatuta egonagatik, beren kasa aurreko biltzarretik gorpuzten ari ziren tesiak garatuko dituzten zenbait pertsona topa ditzakegu garai honetan.

Horrela, ETA-V.ak, bere burua ­ETA-VI.aren espainolismoaren ukatzailetzat zuenak, areagotu egin zuen antiespainolismo hori eta bere posizioak eskuineratu zituen, eta horretarako, erakundeaz kanpoko sektoreekin aliantzak sortzera ere iritsi zen. Askatasuna ala hil izenez ezagutzen den etapa da, izen horixe baitzuen haren Zutik argitalpenaren azpitituluak. Bien bitartean, Belgikan erbesteratutako militanteen gutxiengo bat, Federico Krutwigek lagunduta, ildo nazionalista iraultzaile eta internazionalistara itzuli zen. Horien artean, Emilio Lopez Adan Beltza nabarmendu zen, eta Gatazka argitalpenari ekin zion. Fronte Nazionala «parte hartzen duten klaseen arteko batasunerako eta borrokarako gune» gisa planteatu zuten, baina horrek «ez du Komunisten borroka espezifikoa bertan behera uztea esan nahi». Gauzak horrela, «euskal proletalgoa ildo politikoaren muga» gainditzen ari zela ulertu zuten, eta «alderdi hori sortzea egungo arazoa» zela[5]. Era berean, zioten «Langileen Alderdi independente baten existentzia galaraziko balitz, fronte horrek burgesia txikiaren tresna bilakatzeko izango lukeen arriskuaz» jabetuko zirela, eta horrek «guztiak organo politiko bakarraren menpe egotea» exijituko zuela. Gainera, proletalgoaren gidari papera «areagotu» egin behar zela, eta horrek, praktikan, «euskal alderdi sozialistarekiko autonomoa den langile alderdi bat behar dela ­begi-bistan uzten zuela» argudiatu zuten[6].

Hala ere, dokumentu horiek eragin oso mugatua izan zuten, eta erakundearen zati txiki bat baino ez zuten ordezkatu. Egiaz ezagun bilakatu zena Burgosko Prozesu entzutetsuan heriotza-zigorrengatik militarki epaitzen ari ziren presoek sinatutako Dokumentua izan zen. Hasiera batean, ETA-VI.aren zuzendaritzari bidalitako gutun gisa planteatu zen. Gutun horrekin, haren alde lerratzen ziren –bertan gertatzen ari zen eboluzioaz ezer jakin gabe–, eta gogor kritikatzen zituzten ETA-V.aren manifestua sinatu zutenak. Hala ere, haren edukiaren garrantziak, V. Biltzarreko tesiak ezkerrerantz garatzera zetorrenak, puskaz gainditzen zuen garai hartan zegoen ­antolaketa-polemika. Horren adibide da ETA-V.ak berak ofizialki bere egin eta gero Zutik buletinean argitaratu izana. Bere hedadura eta sakontasunagatik, merezi du aparte aztertzea. Langile Frontea ezaugarritzen zuten «Euskal Langileen Alderdia izango denaren lehen enbrioi (ETA ezinbestean bihurtu beharko zena)» gisa, eta V. Biltzarreko erabakiak «monolitikotzat eta amaitutzat» hartzearen aurka agertu ziren, modu horretan «horien beharrezko garapena gutxiesten» zelakoan[7]. Beranduago Zalbidek, Onaindiak eta Uriartek sinatutako ETA-VI.arekin kritikoa den beste dokumentu batean, «aurrez proletalgoaren batasuna borroka errealetik kanpo» lortzeko aukera ukatu zen[8], eta iraultza herrikoiaren garapenak berak langile erakunde independentea argituko lukeela argudiatu zen.

Gatazka taldearen komunismo heterodoxoa, gero eta kutsu libertarioagoarekin, eta Burgosko presoen ageriko marxismo-leninismoa bide paraleloak ziren, eta funtsezko puntu bat jarri zuten mahai gainean: zuzendaritza proletarioaren auzia, hau da, bere independentziarena, Alderdiaren auzia izatera igaro zen. Eta, bereziki bigarrenen kasuan, erakundeak formalki bere egin zituen planteamendu horiek. Bien bitartean, bere krisia gainditzen joan zen Alderdia, V. Biltzarraren zilegitasun historikoa berreskuratuz, kritikak bere eginez, Fronte Nazionalaren saiakerak alde batera utziz, militanteak batuz eta batez ere aktibismo armatuari berrekinez. Horren ondorioz, ETA-V moduan ezagutzen zenari laster deitu zioten, besterik gabe, ETA.

Erakundeak bere jarrerak formalki erabat ezkerrerantz biratzen zituen garaiaz ari gara. Horrela, 1972ko bere oinarri ideologiko minimoek (sic) hau esaten dute: «hain zuzen ere proletalgoa eta abangoardiak dira burgesia txikiari askapen nazionalaren borrokaren zuzendaritzaz jabetzen utzi behar ez diotenak, horiek prozesu iraultzailea bertan behera utziko luketelako, eta langile-iraultza erreformismo burges txiki bilakatu»[9]. Baina, batez ere, kontraesan handiko garaia izan zen, non aldi bertsuan gertatu ziren Zabalaren bahiketa[10] –enpresaburu euskalduna eta euskaltzalea– eta EGI-Batasunako ehunka militante sartu izana. EGI-Batasuna EAJren disidentzia zen, eta denbora zeraman bere aparatua ETAri eskaintzen.

Horrela iristen gara 1973an Hazparnen izan zen VI. Biltzarrera, eta hori bai, formalki onartu zuen ETA-V.ak. Ondorioetan honakoa baieztatu zen: «ETAk langile-klasearen abangoardia izatera iritsi nahi du, eta, horren bidez, herri osoaren abangoardia»[11]. Biltzar horretan, bestalde, gaur egunetik begiratuta interes berezia duen baina garai hartan nahiko oharkabean pasatu zen testu bat onartuko zen: Por qué estamos por un Estado Socialista Vasco (Zergatik gauden Euskal Estatu Sozialista baten alde). Bertan, borroka «klase ikuspegi iraultzaile batekin lotzen da, ikuspegi kontzienteenetik eta iraultzaileenetik: ikuspegi komunistatik»[12]. Antza denez, Eduardo Moreno Bergaretxe Pertur gaztearen lana izan zen hori.

Orain arte erakundearen ezkerrean daudenen erreferentzia batzuk ezagutarazi ditugun arren, ezinbestekoa da beren paperetik harago duten benetako garrantzia erlatibizatzea. Zer ondorio praktiko izan zituen horrek guztiak? Ba al zegoen benetan hegemonia proletariorik erakundearen barruan? Erakunde komunista bati buruz hitz egin al daiteke? Ondoren izan zuen garapena ikusita, ezezkoa litzateke galdera horien erantzuna. Garai honen ezaugarri nagusiak prozesu kontraesankorrak eta, zalantzarik gabe, nahasmen ideologikoa dira. Agintari militarrek Erakundearen definizio sozialistaren erradikalizazioa edo gutxiengo batzuen zehaztapen teorikoak onartu zituzten–teoriarekiko interes gutxi eta mesfidantza zuten–, betiere praktika armatua oztopatzen eta nazionalismoa ukatzen ez bazuten. Horiek, ordea, ez zituen gehiengoak onartuko, eta ez zuten aplikazio praktikorik izango. ETAk definitze sozialista anbiguoa – modu kalkulatu batean– zuen erakunde herrikoia izaten eta proletarioa izan nahi zuela baieztatzen jarraituko zuen. Ordea, horrelako erakunde bat bihurtzeko prozesua oztopoz beteta zegoen, eta ez zen inoiz gertatu. Are gehiago, hori izan zen haustura berriak eragin zituen arrazoietako bat, eta bide berriak ireki zizkion Alderdiaren auziari ETA sigletatik harago.

Ba al zegoen benetan hegemonia proletariorik erakundearen barruan? Erakunde komunista bati buruz hitz egin al daiteke? Ondoren izan zuen garapena ikusita, ezezkoa litzateke galdera horien erantzuna

LANGILE FRONTETIK LAIA-RA

Behin 1974ra iritsita, frankismoaren amaieraren hasiera ekarriko zuen masa-mugimenduaren gorakadak jarrera desberdinak sortu zituen ETAren barruan. Baina FO jarduera armatuaren mende jartzen zuten planteamendu estrategiko eta antolatzaileekiko erreakziotik harago, sakoneko arazo politiko bat areagotu zen: erakundearen klase-izaeraren auzia bera.

FOko militanteen zati handi batek ETAn «burges-txikien eraginek irabazi» zutela ikusten zuen, eta galdutzat jotzen zuen ETA «euskal langile alderdi komunista eta abertzale» bilakatzea. Izan ere, «ETA barruko indar korrelazioa kontuan hartuta, antolakunde osoa zentzu horretan aldatzea ezinezkoa» zirudiela zioten[13]. Urte hartan bertan Domintxainen egindako biltzar batean LAIA, Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia, sortu zen, eta Gipuzkoako FOko militanteen nukleoari Fronte Kulturaleko, Fronte Militarreko edo Gatazka taldeko beste batzuk gehitu zitzaizkion. LAIA ETAren barruan arrazoi ideologikoengatik sortutako azken zatiketaren emaitza izan zen, hain zuzen independentisten arteko zatiketarena, non komunistek erakundea uztea erabaki zuten, erakundearen barruan eragiteko gai ez zirela ikusita. Bere sorreraren helburua «Euskadiko proletalgoaren interesen alde borroka egitea» izan zen, bertan hutsune nabarmena zegoela iritzita[14]. Zentzu horretan aitzindari izan ziren, lehen mailako euskal erreferente komunista.

Hala ere, LAIAk hasieratik izan zituen egitura arazoak. Horietako bat Gipuzkoako eskualde batzuetan soilik –Debabarrena, Urola, Goierri– kokatzeak zekarren antolakuntza-prekaritatea zen. Beste arazo bat zen barne-koherentzia mugatua zuela, haren militantziaren heterogeneotasun ideologikoaren ondorio zuzen gisa. Horrek laster aztertuko ditugun haustura gehiago ekarri zizkion. Baina denen artean garrantzitsuena ETArekin berarekin zuen harreman sinbolikoa zen. Garai hartan ETAk sortuta edo hauspotuta jaio ziren ezker abertzaleko beste erakunde politiko batzuk ez bezala, LAIA ez zen ETAren luzapen gisa sortuko, harekiko haustura gisa baizik. Horrek LAIAri ospea kendu zion eta bere berezko indar urrietara mugatu zuen. Hori sektore proletarioek jaiotzaz duten benetako ahuleziaren isla besterik ez zen. Hala, zapuztutako aliantzek eta ezker abertzalearen bilakaerak berak gero eta espazio politiko txikiagoa utzi zion, bere behin betiko krisira arte. Laburbilduz, LAIA langileen alderdi txiki bat izan zen, handinahia izanagatik ere, Alderdia izatetik urrun gelditu zena.

LAIA ez zen ETAren luzapen gisa sortuko, harekiko haustura gisa baizik. [...]. Zapuztutako aliantzek eta ezker abertzalearen bilakaerak berak gero eta espazio politiko txikiagoa utzi zion, bere behin betiko krisira arte

MILIEN ETA POLIMILIEN ARTEKO BATASUN ZAPUZTUA

LAIA zatitu eta gutxira, antolakuntzari eta estrategiari zegozkien planteamendu ezberdinek beste haustura bat eragin zuten erakundearen baitan; kausa horien artean ez zen, printzipioz, arrazoi ideologikorik egon. Gauzak horrela, Txomin Iturbe eta Jose Miguel Beñaran Argalarara avis bat milien artean, zeinaren estratega izango zen gerora– buru zituen Fronte Militarraren zati bat banatu egingo zen 1974an, eta ETA militarra sortu zuen Erakundearen zati handiena ETA politiko-militar moduan ezagutzera pasatu zen.

Bere sorrerako Agiria-n[15], ETA militarrak baztertu egin zituen balizko matxinada bat eta antolakuntza frontista; demokrazia burgesaren etorrera aurreratu zuen eta minimo-estrategia bat planteatu zuen, non borroka armatua izango zen «burgesiak benetan asimilatu ezingo duen elementu bakarra». «Talde eta pertsonalitateen multzo heterogeneo bat» zegoela aitortu zuen, «Euskadi bateratuaren erabateko independentzia eta oraindik ondo definitu gabeko sozialismoa aldarrikatzen» zituena, «identitate ideologikoak» baino gehiago «metodoekiko eta estrategiekiko afinitateak» lotuta egongo zena, beti ere «sozial-humanista eta marxista izanda identifikatutako bi ildo nagusiak». Erakunde militarra zenez, hasiera batean ez zuen politika zibilean esku hartuko, eta ezker abertzalearen eremu osoan fronte popular independentista bat eratzeari begira gertatzen ziren autoantolakuntza-saiakerak babestera mugatu zen. Laster aldarrikatu zuen, ordea, «langile-klaseko alderdi baten beharra»; izan ere, «fronte antioligarkikoaren baitan herri-burgesiako eta langile-klaseko indarrek» parte hartzen bazuten, «bi klaseetako batek borrokaren gidaritza» eraman beharko zuela zioten[16].

Nahiz eta hasierako irizpideak desberdinak izan, ETA (pm) bere antolakuntza-eredua egokitzen joan zen, eta pixkanaka borroka armatuen eta masa-borroken arteko banaketari buruzko milien ulerkerara hurbildu zen. Hori, erdibitze (gaztelaniaz, desdoblamiento; frantsesez, dédoublement) kontzeptuaren eta alderdi iraultzaile baten sorreraren bidez formulatu zuen desagertu berria zen Perturren testamentu politiko moduan geratuko zen Otsagabia ponentzia[17] ezagunean. Testuinguru honetan, 1976ko ETA politiko-militarraren VII. Biltzarrera helduko gara. Han izan zen milien eta polimilien arteko hurbiltasunik handieneko unea, eta ETA militarrak klase-alderdi baten sorreraren alde sekula izango duen jarrera argiena hartu zuen, polimilietako Komando Berezien fakzioaren kezkarako, jokoz kanpo gelditu baitziren. Hain zuzen, Txomin eta Argala bilerara gonbidatu zituzten, eta ekarpenak egin zituzten[18]. Era berean, biltzar horren ondorioak argitaratu eta txalotu egin ziren adar militarraren Zutik argitalpenean bertan[19]. Honenbestez, gertakari posibletzat jo zen bi ETA horiek bat egitea eta ezker abertzalea klase-alderdi iraultzaile baten zuzendaritza pean bateratzea.

Une batez gertakari posibletzat jo zen ETA politiko-militarrak eta ETA militarrak bat egitea eta ezker abertzalea klase-alderdi iraultzaile baten zuzendaritza pean bateratzea

Hala ere, hurrengo urtean bertan azaleratu ziren hainbeste desiratutako batasunak ekarritako arazoak[20]. ETA politiko-militarraren zuzendaritzaren eta Komando Berezien arteko barne gatazkak bien banaketa ekarri zuen, eta bigarrenek lehenengoei –dagoeneko kontrakotasuna adierazia zioten Otsagabia ponentziari– Estatuarekin zituen negoziazioengatik traizioa eta likidazionismoa leporatu zizkieten. Aldi berean, KASen (Koordinadora Abertzale Sozialista) parte hartzen zuten indarren arteko akordioa martxan egon arren, polimiliek hauteskundeetan baldintzarik gabe parte hartzearen alde egindako apustuak erabat hautsi zuen Koordinadoraren batasuna. Egia esan, alde handiak zeuden milien eta polimilien artean, bai borroka armatuaren ulerkerari dagokionez –erasokoa eta abangoardiakoa lehenengoentzat, disuasiokoa eta atzeguardiakoa bigarrenentzat–, bai Erreformaren instituzio berrien aurkako estrategiari dagokionez –miliek horiek ukatzea eta, asko jota, baldintzatutako parte-hartzea planteatzen zuten, eta polimiliek, aldiz, horiek eskaintzen zituzten aukera guztiak aprobetxatu nahi zituzten–, baita KAS ulertzeko zuten moduari dagokionez ere. Horren ondorioz, ezker abertzalearen batasuna zapuztu zen, eta bi eremu finkatu ziren ETAren adar bakoitzaren inguruan. Paradoxikoki, une horretan elkarrengandik gero eta hurbilago zeuden miliek eta bereziek bat egin zuten 1977an bertan. Aldi berean, ETA (m), berriz ere ETA izen hutsez ezagutzen zena, indartu egin zen politikoki eta militarki, eta alderdiaren aldeko jarrera ororengandik urrundu zen.

EIA, LENINISMOTIK SOZIALDEMOKRAZIARA

Behin hona helduta, garrantzitsua de ETA politiko-militarraren banaketaren fruituan arreta jartzea, horrek ondoren EIAren, Euskal Iraultzarako Alderdiaren, sorrera ekarri baitzuen 1977an. Izan ere, Alderdia sortzeko hautatutako bide desberdinen artean polimilienak izan zuen garapen oparoena, teorian behintzat. Otsagabia ponentzian alderdi horren sorreraren beharra aitortu bazen ere, oraindik ez zegoen oso zehaztuta, definitze hori erdibitzearen hurrengo fasean gertatu zen, berrelkartze-fasean («reagrupamiento», dokumentuaren euskarazko bertsioan «reagrupamendu» esaten zaio), zeina termino leninista ortodoxo samarretan egin zen. Arnasa izan zen bere erreferentziazko dokumentua, eta, bertan, egoera berrirako ekarpen interesgarriak egin ziren ezker abertzalearen esparru teorikoan. Hori guztia Gallartako aurkezpenean banatutako EIAren agiria-n osatu zen; bertan, EIA ETAko lerro politikoan beti presente egon zen «populismoarekin» apurtzera zetorrela argitu zen. Euskadiko langile alderdi iraultzaile bat sortzera begira lanean ari zen langile-alderdi abertzale moduan jaio zen, behingoz klase-izaera argi eta garbia bere egiteko helburuz[21].

Arnasa-n, iraultza herrikoiaren kontzeptua eta haren klase-izaera argitu ziren, eta hura nekazaritza masiboa zuten herrialdeen problematikatik bereizi zen, «non langile eta nekazarien aliantza bilatzen den klase ezberdindu moduan». Gauzak horrela, iraultzan protagonista klase herrikoiak izan behar direla esaten zuten; era berean, iraultzak sozialista izan behar zuela azpimarratu zuten, ez langileriak zuzentzen duelako bakarrik, klase herrikoien bloke hori ia osoki langileek osatzen zutelako eta proletarizazio-prozesuan zegoelako baizik[22]. Orduko fasea demokrazia burges gisa sailkatzearekin batera, iraultza egingarri bakarra sozialista zela planteatu zen. Diktaduratik demokrazia formalera igarotzeak koertzio-kontsentsu faktoreen pisua irauli zuen, eta horrek gehiengoak onartutako legezko bideak aprobetxatzera behartu zuen, bere burua «erabat eta esklusiboki» horiei eman gabe, erreformismoak berekin dakartzan arriskuak zainduz eta «herri-botereko» organoak indartuz.

Hala ere, arlo teorikotik praktikora igarota, denek ezagutzen dute sektore horren bilakaera erreformista azkarra, eurokomunismotik gertu zeuden bere erreferentzia hegemonistek porrot egin baitzuten. Izan ere, posibilismoak eta behin betiko instituzionalizazio eta integrazioak ordezkatu zuten Francisco Letamendia Ortzi outsiderrak Euskadiko Ezkerraren izenean entseatu zuen tribuna parlamentarioaren instrumentalizazio leninista, eta horrek Otsagabia-ren printzipioak baztertzea eragin zuen. Ez litzateke bidezkoa izango, ordea, horren erantzule hasierako posizioei eutsi zieten komunistak egitea; bat baino gehiago izan ziren, eta horregatik kanporatuak eta baztertuak izan ziren, hala nola Burgosko Prozesuan epaitutako Gregorio Lopez Irasuegi edo Iñaki Maneros. Azken batean, lehenbiziko EIAn izan zuten pisu politikoa zirkunstantziala izan zen, ez baitzegoen beren aldeko indar korrelaziorik. Tesi komunisten onarpena bigarren mailako kontua zen, eta ez zuen erantzun handirik jaso ETAren ospeak erakarrita gerturatu ziren haien partetik. Era berean, dagoeneko Javier Garayalde Erreka otsagabiarra bertan zen eta Onaindia buru zuen zuzendaritzan ere ez zuen onarpen handirik topatu, beste asmo batzuk baitzituzten. Talde politiko-militarraren noraez horrek EIAk zentzu iraultzailean izan zezakeen balizko bilakaera ez ezagutzea ekarri du. Horrenbestez, ez zen gehiegizko komunismoa izan bidetik atera zuena, bera ez aplikatu izana baizik.

Talde politiko-militarraren noraez horrek EIAk zentzu iraultzailean izan zezakeen balizko bilakaera ez ezagutzea ekarri du. Horrenbestez, ez zen gehiegizko komunismoa izan bidetik atera zuena, bera ez aplikatu izana baizik

AUTONOMIA: ALDERDIAREN AURKAKO KOMUNISMOA

Esparru komunista sakabanatuaren kontrako polo ideologikoan autonomoak kokatu ziren. 1976an, frankismoaren amaierarako irtenbide taktiko gisa zeuden KAS alternatibaren inguruko jarrera desberdinen ondorioz, LAIAren baitako desberdintasun ideologiko eta estrategikoak azaleratu ziren, eta horrek beste zatiketa bat sortu zuen. LAIA (ez)-ek jarrera autonomo bat garatu zuen haren bilakaeran, eta LAIA (bai)-k, aldiz, alderdiaren kontzeptu abandoardistago bat. Kontzeptu hori aplikatzea ezinezkoa egin zitzaion, ordea; bai besteekin elkartzeko ahaleginetan izandako porrotagatik, baita KAS blokearen beraren ulerkera abangoardista berrien aurrean azaldutako egitu

«Aquellos que hacen revoluciones a medias no hacen sino cavar su propia tumba»

Saint-Just

Si la historia de toda sociedad es una historia de lucha de clases, la historia de la izquierda abertzale no es una excepción. Así, el convulso ciclo que agitó el mundo en las décadas de 1960 y 1970, tanto en la periferia capitalista como en el corazón del centro imperialista, tuvo su expresión en Euskal Herria y a su vez en la izquierda abertzale, como corriente que enraizó fuertemente en la misma. Izquierda abertzale en minúsculas, en un sentido amplio, como espacio en un primer momento circunscrito a las siglas de Euskadi Ta Askatasuna (ETA) y luego más allá de ellas, que comenzaba a mostrar una gran capacidad tanto de influenciar los cambios sociales en curso como de alimentarse de ellos. Lo cual conllevó un gran dinamismo político tanto hacia afuera como dentro de sí misma, fruto de la fase de formación y definición ideológica que experimentaba por aquel entonces. Es éste último aspecto interno al que nos acercaremos.

Antes de entrar al desarrollo de la cuestión, es necesario realizar algunas aclaraciones conceptuales y de método. Por un lado, quedan fuera de éste análisis aquellas corrientes que ligaron su voluntad de convertirse en organizaciones de clase a evoluciones estratégicas estatalistas (ETA-berri, ETA-VI, Células Rojas…). Así pues, nos centraremos en el desarrollo de aquellas tendencias proletarias que sin embargo mantuvieron una estrategia independentista. El objeto de análisis será por tanto, la pugna por la dirección proletaria no ya del movimiento nacional en general sino de la izquierda abertzale en particular. Esto es, la lucha entre dos componentes y por tanto dos intereses de clase distintos –proletariado y pequeña burguesía– dentro de un mismo movimiento de carácter popular. Carácter popular de la izquierda abertzale referido a su base social y militante, pero sobre todo a los que serán definitivamente su contenido político –interclasista– y su hipótesis estratégica –etapista–.

[...] la lucha entre dos componentes y por tanto dos intereses de clase distintos –proletariado y pequeña burguesía– dentro de un mismo movimiento de carácter popular

Por otro lado, el periodo elegido no es casual. Elegimos la década de 1970 en un sentido no estricto, en pleno ciclo sesentaiochista y concretamente del momento posterior a la segunda parte de la V Asamblea de ETA en 1967, llegando de manera más difusa hasta las puertas de los 80, con el encarrilamiento de la transición. Tomamos pues la V Asamblea como punto de partida de todo un ciclo de gran complejidad, relativizando y negando pues la visión simplista y petrificada de ésta como fin de la historia en cuanto a clarificación teórico-política de la izquierda abertzale, mitificación desgraciadamente extendida, ya sea por desconocimiento o de manera interesada. A su vez, cerramos el periodo en el momento en el que la vitalidad de dichos debates languidece y éstos se van cerrando de facto, fruto de la derrota de las posturas proletarias.

Por último, conviene recordar que la cuestión del carácter de clase discurre no ya paralela, sino entrecruzada con otros debates clásicos de la época como son nacionalismo/socialismo, activismo armado/lucha de masas, centralismo/anarquismo organizativos, o las distintas perspectivas estratégicas, fruto de distintas valoraciones de la coyuntura y las condiciones de lucha. Lo mismo ocurre con el contexto económico, social y político de la época. Asumimos no poder tratar todas estas cuestiones por razones de concreción y formato, teniendo en cuenta que estarán ahí continuamente, para lo cual ya existen materiales. Nos centraremos en la cuestión de clase, en ocasiones menos perceptible y conocida que las otras, pero determinante y merecedora de un estudio pormenorizado, lo cual supera por mucho las posibilidades de éste humilde artículo, que si acaso pretende llamar la atención sobre ello.

LA V ASAMBLEA Y EL FRENTE OBRERO

Han pasado décadas desde la celebración de la V Asamblea de ETA y aún seguimos a vueltas con ello. Su peso como mito en la psicología colectiva de la izquierda abertzale es innegable, lo cual no niega al mismo tiempo su relevancia política real –ni la citada necesidad de su relativización-. Sus resoluciones suponen la culminación del giro a la izquierda que venía dando la organización, definiéndose como Movimiento Socialista Vasco de Liberación Nacional, en su voluntad de compaginar nacionalismo y socialismo, racionalizándolo ideológicamente mediante el llamado nacionalismo revolucionario, de claras reminiscencias tercermundistas, e identificándolo con el internacionalismo proletario.

Según dicha visión, se argumentará al estilo maoísta que si bien la contradicción fundamental es aquella entre la burguesía y el proletariado, la contradicción principal se dará en cambio entre la oligarquía y el pueblo, como conjunto de sectores sociales no exclusivamente proletarios –desde la pequeña burguesía hasta la burguesía nacional no oligárquica– oprimidos e incluso explotados por ella. Por ello, la revolución socialista será mediada necesariamente por una etapa previa, la revolución popular. Esto se apoyará en diversos factores: la noción de capitalismo monopolista, el mimetismo con los frentes de liberación de las experiencias anticoloniales, el hecho de encontrarse de facto ante el enemigo común del franquismo, o la histórica importancia relativa de la pequeña burguesía en la sociedad vasca y la crisis de la sociedad tradicional, ambos decisivos en el desarrollo del nacionalismo radical.

Y es que esta concepción popular antioligárquica, común a otros contextos, se verá agudizada por el hecho de darse en un contexto de opresión nacional. El hecho de que la oligarquía –incluida la autóctona– se identifique con el Estado español y a la nación vasca oprimida con el pueblo, convertirá a la primera en extranjera y a la lucha de liberación nacional en objetivamente revolucionaria. Por ello, la pretendida superación dialéctica de la dualidad liberación nacional-social se resolverá poniendo el peso de la moneda en su cara nacional, que actuaría como catalizador. Así pues, la lucha de clases tomará la forma de lucha de liberación nacional e independencia nacional será sinónimo de democracia popular. Para ello, la herramienta elemental será durante bastante tiempo el Frente Nacional.

Sin embargo, incluso dando por buena esta concepción interclasista y etapista, al concretarla aparecerá una y otra vez la contradicción creciente con el elemento proletario, con intereses comunes pero no idénticos, que no renunciará a la lucha de clases entre vascos y no se resignará a ser a un convidado más a dicho conglomerado de clases, sino que ejercerá de motor de la globalidad de la lucha. Así, en la V Asamblea se señalará cómo el proletariado «objetivamente es la clase más revolucionaria y en Euzkadi la más numerosa»[1], situándolo por tanto como clase universal y garante del proceso revolucionario. El desarrollo de éste precepto será el caballo de batalla de los sectores proletarios.

Paralelamente a la clarificación ideológica, hay otros dos elementos clave en las resoluciones de la asamblea, el estratégico y el organizativo[2]. Por un lado la reafirmación estratégica insurreccional con referencias argelinas de la espiral acción-reacción-acción y no sólo ello, sino su puesta en práctica muy poco después. Y por otro un esquema organizativo frentista, basado en los cuatro frentes del vietnamita Truong Chinh: político, militar, cultural y económico.

Sin embargo, dicho cuarto frente pronto sufrirá modificaciones. El Frente Económico tal y como estaba concebido respondía a la organización de la infraestructura económica necesaria para sostener y ganar una guerra de liberación. La falta de operatividad de dicha concepción en el contexto vasco coincidirá con un intenso proceso de proletarización –tanto de autóctonos como de inmigrados– con el consiguiente crecimiento de un nuevo movimiento obrero. La pujanza de las luchas obreras influenciará a ETA, escorándola hacia la izquierda y mostrándole más claramente el potencial político de la clase obrera. Por ello, pronto el Frente Económico se resignificará como Frente Obrero (F.O.), cuyos militantes participarán en la dinámica de las Comisiones Obreras de la época.

Ahora bien, la importancia política del F.O. superará por mucho la mera lucha sindical y el proselitismo en dicho ámbito, los cuales resultarán por otra parte bastante limitados en todo momento. Así, el F.O. se arrogará una función política de primer orden como es «asegurar la dirección de clase en el movimiento nacional vasco»[3]. Asumiendo además que el «Frente Nacional o lo dirige el proletariado o no hay Frente Nacional», ya que «sólo el proletariado es capaz de ofrecer opciones políticas, soluciones reales a la lucha de Liberación Nacional»[4]. De esta manera ETA reafirma su carácter popular, al mismo tiempo que los sectores proletarios van tomando perfil propio. Esto es, revolución popular, sí, pero mediante una dirección de clase.

El F.O. se arrogará una función política de primer orden como es «asegurar la dirección de clase en el movimiento nacional vasco»

Sin embargo, éste proceso distará mucho de dibujar una línea recta. Con la celebración de la VI Asamblea en 1970 en Itsasu, se producirá la escisión entre ETA-VI y ETA-V y la dimisión de las Células Rojas, lo que abrirá el periodo más complejo en la historia de la organización durante los dos años siguientes. Los vaivenes en las posturas y en los propios militantes así lo demuestran. No es mi intención entrar a toda la problemática de la escisión y sus pormenores, para lo cual ya existen materiales disponibles, por lo que me limitaré a seguir la pista de quienes de hecho se mantuvieron en las coordenadas de la V Asamblea, y especialmente en el ala izquierda de estos.

RETOMANDO Y DESARROLLANDO LAS TESIS DE LA V ASAMBLEA

Como decía, en el periodo inmediatamente posterior a la escisión reinará el desconcierto y las evoluciones de cada facción se darán lentamente. De hecho, ni ETA-VI planteará de golpe una estrategia estatalista nítida –ni se adherirá su dirección aún al trotskismo-, ni ETA-V defenderá exactamente las tesis de la V Asamblea, situándose en un primer momento a la derecha de las mismas. Sin embargo, habrá quienes posicionados entonces en un lado u otro, desarrollen por su cuenta las tesis que venían tomando cuerpo desde la anterior asamblea.

Así, ETA-V, la cual se había afirmado como negación del españolismo de ETA-VI, exacerbó dicho antiespañolismo y derechizó generalizadamente sus posiciones, aliándose incluso para ello con sectores ajenos a la organización. Es la conocida como etapa Askatasuna ala hil, por el subtítulo de su publicación Zutik. Sin embargo, mientras tanto una minoría de militantes exiliados en Bélgica animada por Federico Krutwig entre la que sobresaldrá Emilio López Adán Beltza retomará la línea nacionalista revolucionaria e internacionalista y emprenderá la publicación de Gatazka. Plantearán el Frente Nacional como «sitio de unidad y de lucha entre las clases participantes», que «no significa el abandono de la lucha específica de los comunistas». Así pues entenderán que «el proletariado vasco está cruzando el umbral de la línea política» y que «crear ese partido es un problema actual»[5]. Alertarán ya del peligro de que dicho frente se convierta en un instrumento de la pequeña burguesía si «se impidiera la existencia de un Partido obrero independiente, exigiéndose la sumisión de todos a un único órgano político» y afirmarán que el papel dirigente del proletariado «ha de agudizarse y esto, en la práctica, toma la forma de creación de un partido obrero autónomo del partido socialista vasco»[6].

Sin embargo, estos documentos tendrán una influencia muy limitada y representarán a una parte muy pequeña de su organización. El que sí será célebremente conocido será el Documento firmado por los presos que estaban siendo juzgados militarmente con condenas a muerte en el célebre Proceso de Burgos. Originalmente fue planteado como una carta a la dirección de ETA-VI, con la que se posicionaban –desconociendo la evolución que se estaba produciendo en ella–, y criticaban agriamente a los firmantes del Manifiesto de ETA-V. Sin embargo, la relevancia de su contenido, el cual venía a desarrollar las tesis de la V Asamblea hacia la izquierda, sobrepasaba y mucho la polémica organizativa del momento. Ejemplo de ello es que acabará siendo asumido oficialmente por la propia ETA-V y publicado posteriormente en su Zutik. Por su extensión y profundidad merece ser leído aparte. Allí caracterizarán al Frente Obrero como «el primer embrión de lo que será el Partido de los Trabajadores Vascos (en que deberá inevitablemente convertirse ETA)» y se opondrán a que los acuerdos de la V Asamblea «sean tomados como algo monolítico y concluido, esterilizando con ello el necesario desarrollo de los mismos»[7]. En otro documento posterior ya crítico con ETA-VI, firmado por Zalbide, Onaindia y Uriarte, se negará la posibilidad de «lograr primero la unidad del proletariado desde fuera de la lucha real»[8], asumiendo que el propio desarrollo de la propia revolución popular alumbraría la organización proletaria independiente.

El comunismo heterodoxo con tintes cada vez más libertarios de Gatazka, y el marxismo-leninismo explícito de los presos de Burgos, resultarán vías paralelas que ponen sobre la mesa un punto clave: la cuestión de la dirección proletaria, es decir, de su independencia, será ya la cuestión del Partido. Y especialmente en el caso de los segundos, dichos planteamientos se adoptarán formalmente por la organización. La cual mientras tanto irá superando su crisis, recuperando la legitimidad histórica de la V Asamblea, integrando las críticas, dejando de lado los intentos de Frente Nacional, ganando militancia y sobre todo, reanudando el activismo armado. Esto hará que ETA-V pronto vuelva a ser reconocida como ETA a secas.

Nos situamos ya en la época en la que la organización escore formalmente sus posturas más a la izquierda. Así, según sus principios ideológicos mínimos (sic) en 1972 «son precisamente el proletariado y sus vanguardias las que no deben permitir que la pequeña burguesía se haga con la dirección de la lucha de liberación nacional porque abortarían así el proceso revolucionario, convirtiendo la revolución proletaria en un reformismo pequeño burgués»[9]. Pero será sobre todo una época de grandes contradicciones, en las que coexistirán el secuestro de Zabala[10] –un empresario vasco e incluso vasquista– con la entrada en tromba de los centenares de militantes de EGI-Batasuna, organización disidente del PNV que ya venía prestando su aparato a ETA.

Llegamos así a la VI Asamblea –esta sí, reconocida por ETA-V– celebrada en Hazparne en 1973. En sus conclusiones se afirmará que «ETA quiere llegar a constituir la vanguardia de nuestra clase, la clase trabajadora, y, a través de ella, de todo el pueblo»[11]. En dicha asamblea se aprobará también un texto de indudable interés visto desde hoy pero que sin embargo pasó entonces bastante desapercibido, Por qué estamos por un Estado Socialista Vasco, en el que se reafirma la lucha con «una perspectiva revolucionaria de clase, desde la perspectiva más consciente y auténticamente revolucionaria: la comunista»[12], el cual fue obra al parecer del joven Eduardo Moreno Bergaretxe, Pertur.

Si hasta ahora hemos sacado a la luz algunas de las referencias más a la izquierda de la organización, es igual o más necesario relativizar su relevancia real más allá del papel. ¿Qué consecuencias prácticas tuvo todo esto? ¿Había realmente una hegemonía proletaria dentro de la organización? ¿Se puede hablar ya de una organización comunista? Visto el desarrollo posterior, podemos negar la mayor. Si algo caracterizó esta época fueron los procesos contradictorios y en definitiva el confusionismo ideológico. La radicalización en la definición socialista de la organización o las disquisiciones teóricas por parte de ciertas minorías, serán toleradas por los dirigentes militares –poco interesados en la teoría, de la cual desconfían– en la medida en que no obstaculicen la práctica armada ni nieguen el nacionalismo, pero no serán asumidas mayoritariamente ni tendrán una aplicación como tales. ETA seguirá siendo una organización popular con una definición socialista calculadamente ambigua, que afirma querer ser proletaria. Pero el proceso de conversión en una organización de tal carácter estará lleno de obstáculos y efectivamente nunca llegará a producirse. De hecho, esta será una de las razones que provocará nuevas rupturas y abrirá la veda de la cuestión del Partido más allá de las siglas ETA a través de nuevas vías.

¿Había realmente una hegemonía proletaria dentro de la organización? ¿Se puede hablar ya de una organización comunista? Visto el desarrollo posterior, podemos negar la mayor

DEL FRENTE OBRERO A LAIA

Llegados a 1974, el ascenso del movimiento de masas que avecinará el principio del fin del franquismo provocará distintos posicionamientos en el seno de ETA. Pero más allá de la reacción a los planteamientos estratégicos y organizativos que subordinaban al FO a la actividad armada, se agudizará un problema político de fondo: el del propio carácter de clase de la organización.

Una parte de los militantes del FO venían asumiendo que «en ETA han triunfado las influencias pequeño-burguesas» y daban por perdido que ésta se constituyera en «Partido obrero y comunista patriótico vasco», asumiendo que «dada la correlación de fuerzas en el seno de ETA, un cambio de toda la organización en éste sentido parece prácticamente imposible»[13]. En una asamblea celebrada en Domintxaine se fundará ese mismo año LAIA, Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia, donde al núcleo de militantes del FO de Gipuzkoa se le sumarán algunos otros del Frente Cultural, del propio Frente Militar o del grupo Gatazka. LAIA será el fruto de la última escisión por razones ideológicas en ETA. Y será una escisión por la izquierda entre independentistas, en la que serán los comunistas quienes decidan abandonar la organización viéndose incapaces de influir ya dentro de ella. El objetivo de su creación será «cubrir el vacío y la inexistencia de una organización que luche por los intereses del proletariado de Euskadi»[14]. Como pioneros en esta tarea, fueron un referente comunista vasco de primer orden.

Sin embargo, LAIA arrastrará problemas estructurales desde un principio. Uno será la precariedad organizativa que le supone el hecho de localizarse casi exclusivamente en ciertas comarcas guipuzcoanas –Debabarrena, Urola, Goierri–. Otro, su limitada coherencia interna, fruto de la heterogeneidad ideológica de su militancia, lo cual pronto le supondrá nuevas rupturas que trataremos más adelante. Pero la principal será su relación simbólica con la propia ETA. A diferencia de otras organizaciones políticas de la izquierda abertzale que irán surgiendo en la época más o menos patrocinadas o directamente creadas por las distintas ramas de ETA, LAIA nacerá no como continuidad sino como ruptura con ella, lo cual le privará de su prestigio y la limitará a sus escasas fuerzas propias. Esto no será sino un reflejo de la debilidad real de los sectores proletarios desde un principio. Las alianzas frustradas y la propia evolución posterior de la izquierda abertzale le dejará cada vez un menor espacio político hasta su crisis definitiva. En resumen, LAIA quedará como un pequeño partido obrero con grandes ambiciones, lejos en todo caso de convertirse en el Partido.

LAIA nacerá no como continuidad sino como ruptura con ella. [...]. Las alianzas frustradas y la propia evolución posterior de la izquierda abertzale le dejará cada vez un menor espacio político hasta su crisis definitiva

LA MALOGRADA UNIDAD ENTRE MILIS Y POLIMILIS

Poco después de la escisión de LAIA, los distintos planteamientos organizativos y estratégicos desencadenarán una nueva ruptura en el seno de la organización, en cuyas causas no se encuentran a priori razones ideológicas. Así pues, parte del Frente Militar liderada por Txomin Iturbe y José Miguel Beñaran Argala –un rara avis entre los milis de los cuales será estratega, que hereda su formación marxista de su paso por ETA-VI– se escindirá en 1974 formando ETA militar, y el grueso de la organización pasará a conocerse como ETA político-militar.

En su Agiri fundacional[15], ETA (m) desechará ya la posibilidad insurreccional y la organización frentista, anticipando la llegada de la democracia burguesa y planteando una estrategia de mínimos en la que la lucha armada será «el único elemento verdaderamente inasimilable por la burguesía». Reconocerá la existencia de «un heterogéneo conglomerado de grupos y personalidades, cuyo común denominador es la reivindicación de la total independencia de Euskadi reunificada y de un socialismo aún sin definir», que estará unido más por «afinidad de métodos y estrategias» que por «identidad ideológica», identificando en todo caso «dos líneas ideológicas, la social humanista y la marxista». Como organización separada exclusivamente militar, se abstendrá en un principio de intervenir en política civil, limitándose a apoyar los intentos de autoorganización que se den en todo ese espacio de izquierda abertzale de cara a la Constitución de un frente popular independentista. Pronto definirá sin embargo «la necesidad de un partido de la clase obrera» ya que si «dentro de un frente antioligárquico participan fundamentalmente fuerzas de la burguesía popular y de la clase obrera», concluirá que «una de las dos clases habrá de llevar la dirección de la lucha»[16].

Pese a la divergencia de criterios inicial, ETA (pm) irá modulando su modelo organizativo acercándose parcialmente a las concepciones milis sobre la separación entre las luchas armada y de masas. Esto lo formulará mediante el concepto de desdoblamiento y la creación de un partido revolucionario, desarrollado en la conocida como Ponencia Otsagabia[17] que quedará como testamento político en clave comunista del recién desaparecido Pertur. Así llegamos a la VII Asamblea de ETA (pm) en 1976, en la que se dará el punto de mayor cercanía entre milis y polimilis –para desasosiego de su facción berezi que quedaría fuera de juego–, así como el del más nítido posicionamiento de ETA (m) a favor de la creación de un partido de clase. De hecho Txomin y Argala estuvieron invitados a la reunión, realizando aportaciones en ella[18]. Asímismo, las conclusiones de dicha asamblea fueron publicadas y aplaudidas en el propio Zutik de la rama militar[19]. Se verá posible pues la reunificación de las dos ETAs y la unidad de la izquierda abertzale en torno a la dirección de un partido revolucionario de clase.

Por un momento se verá posible pues la reunificación de las dos ETAs y la unidad de la izquierda abertzale en torno a la dirección de un partido revolucionario de clase

Sin embargo, ya el año siguiente aflorarán los problemas de la ansiada unidad[20]. El conflicto interno entre la dirección de ETA (pm) y Komando Bereziak, quienes ya antes opuestos a Otsagabia acusan ahora a la primera de traición y liquidacionismo por las negociaciones que mantiene con el Estado, acabará en escisión vía expulsión mutua. Paralelamente, la apuesta por la participación electoral sin condiciones de los polimilis pese al acuerdo existente entre las fuerzas participantes en KAS (Koordinadora Abertzale Sozialista), hará saltar por los aires la unidad de la coordinadora. Había de hecho diferencias de fondo entre milis y polimilis, tanto en su concepción de la lucha armada –ofensiva y de vanguardia para los primeros, disuasoria y de retaguardia para los segundos–, como de la estrategia frente a las nuevas instituciones de la Reforma –negación de la mismas y en todo caso participación condicionada para los milis, aprovechamiento de todas sus posibilidades para los polimilis– así como en la propia concepción de KAS. De esta manera se frustrará la unidad de la izquierda abertzale, consolidándose dos campos en torno a cada rama de ETA. Paradójicamente, milis y berezis, ahora cada vez más cercanos, culminarán su fusión en el mismo 1977. Paralelamente, ETA (m), de nuevo ETA a secas, se reforzará militar y políticamente a la par que se aleja definitivamente de toda veleidad propartido.

EIA, DEL LENINISMO A LA SOCIALDEMOCRACIA

Sin embargo merece la pena detenerse en el fruto del desdoblamiento de ETA (pm) que desembocó en 1977 en la creación de EIA, Euskal Iraultzarako Alderdia. Y es que de las distintas vías a la creación del Partido, la polimili ha sido probablemente la que más desarrollo tuvo, al menos en el plano teórico. Si en Otsagabia se definía la necesidad de la creación de dicho partido, éste quedaba aún escasamente definido. Esta definición se dará en la siguiente fase al desdoblamiento, el reagrupamiento, y lo hará en términos leninistas relativamente ortodoxos. Su documento de referencia será Arnasa, donde se harán también interesantes aportaciones en el marco teórico de la izquierda abertzale para la nueva coyuntura. Lo cual se complementará en su Manifiesto repartido en la presentación de Gallarta, donde contundentemente «EIA viene a romper con el “populismo” siempre latente en la línea política e ideológica de ETA, para adoptar finalmente una rotunda y clarísima definición de clase» como «un partido obrero abertzale en el camino hacia la construcción del partido revolucionario de los trabajadores de Euskadi»[21].

En Arnasa se matizará el concepto de revolución popular y su carácter de clase, diferenciándolo de la problemática de los países con un campesinado masivo que obliga a una «alianza campesinado-proletariado como clases diferenciadas». Así pues, se refiere a que la revolución ha de ser «protagonizada por las clases populares, pero no puede ser otra cosa que una revolución socialista, no sólo porque está dirigida por la clase obrera, sino porque éste bloque de clases populares está integrado casi en su totalidad por asalariados y se encuentra en proceso de proletarización»[22]. Consecuentemente con la caracterización de la actual fase como democracia burguesa, se planteará que la única revolución pendiente será ya la socialista. El paso de la dictadura a la democracia formal invertirá el peso de los factores coerción-consenso, lo que obligará a un aprovechamiento de los cauces legales aceptados por la mayoría, sin «entregarse por completo y en exclusiva» a ellos, vigilando los peligros del reformismo y potenciando órganos de «poder popular».

Sin embargo, pasando del plano teórico al práctico, por todos es conocida precisamente la rápida evolución reformista de éste sector, cuyas referencias hegemonistas cercanas al eurocomunismo cosecharon la conocida bancarrota. Y es que la instrumentalización leninista de la tribuna parlamentaria ensayada por el outsider Francisco Letamendia ‘Ortzi’ en nombre de Euskadiko Ezkerra fue sustituida por el posibilismo y la institucionalización e integración definitivas, echando por tierra los principios de Otsagabia. Sería injusto sin embargo responsabilizar de ello a los comunistas que se mantuvieron en sus posiciones originales, que los hubo, y de hecho fueron defenestrados y marginados por ello, como es el caso del juzgado en Burgos Gregorio López Irasuegui o Iñaki Maneros. De hecho, su peso político en la primera EIA fue circunstancial, ya que no existía una correlación de fuerzas real a su favor. La asunción de las tesis comunistas era en efecto minoritaria y no tenía una correspondencia en las bases –meramente atraídas por el prestigio de ETA– ni tampoco en una dirección con pretensiones muy distintas, ya con el otsagabiano Javier Garayalde ‘Erreka’ pero sobre todo tras el desembarco de los extrañados con Onaindia a la cabeza. La temprana deriva oportunista del conjunto político-militar impidió poder comprobar el posible desarrollo que habría tenido una EIA en clave revolucionaria. Así pues, no fue un exceso de comunismo lo que la desvió, sino la falta de aplicación del mismo.

La temprana deriva oportunista del conjunto político-militar impidió poder comprobar el posible desarrollo que habría tenido una EIA en clave revolucionaria. No fue un exceso de comunismo lo que la desvió, sino la falta de aplicación del mismo

LA AUTONOMÍA: COMUNISMO ANTI-PARTIDO

En el polo ideológico opuesto del disperso campo comunista se situaron los autónomos. Ya en 1976, fruto de los distintos posicionamientos en torno a la Alternativa KAS como salida táctica para el final del franquismo, se alumbrarán las difererazko ahultasunagatik eta bateraezintasunagatik ere.

Esan bezala, LAIAren barruan zeuden desadostasunak sakonekoak ziren, Alternatibaren babesaz harago. LAIA (ez) sektorea, gerora jaso zuen LAIAK izenarekin –komunista hitzaren K letrarekin– ezagunagoa, ezker abertzaleko sektore erradikalizatuena zen. Bere ildoari jarraikiz, frontepopulismoari eta burgesia txikiarekiko konpromiso orori aurre egin behar izan zion, eta aurre egin zion langile-intrantsigentziari eta klase-autonomiari ere. Hala ere, interklasismoaren ukazio hori ez zetorren burgesia txikiaren gehiegizko pisu politikoak eragindako blokeoaren kritikatik, horren gutxiespenetik baizik. Beraz, irakurketa baikorra izan zen, neurri batean bere bertutea izan arren bere porrotaren kausa izango zena.

Ikuskera horien jatorria ez zen bereziki gogoeta teorikoa, horren erreferentziarik ez baitago ia[23]. Jatorri hori garaiko mugimendu asanblearioen eta haien adierazpen erradikalizatuenen eraginean egon daiteke, eta horregatik, erreferentzia libertario edo kontsejista puruak gutxi izan ziren, norberaren esperientziaren eta masak sortzeko bat-batekotasunean jarritako konfiantzaren aldean. Hori dela eta, alderdien aurkako ikuskera hori laster sartuko zen kontraesanean LAIA siglak berak mantentzearekin. Horren ondorioz, 1977an langileen autonomiaren espektro lausoko beste talde batzuekin «konbergentzia asanbleario» batean parte hartu zuten, laster bertan behera geratuko zena. Sektore batzuk ekintza armatura igaro ziren Komando Autonomo Antikapitalisten bitartez, garairik gatazkatsuenean hain zuzen ere. Momentu hartako egoeraren adierazle da autonomoek egoera aurre-matxinadatzat jo izana, frankismoaren amaierako botere burgesaren ezegonkortasuna trantsizioa kolokan jar zezakeen krisi iraultzaile bihur litekeela planteatzeraino. Etapismo oro baztertuta, kontua ez zen Erreformaren alternatiba bat planteatzea, sistemaren beraren alternatiba bat planteatzea baizik.

Gauza jakina da ez zela horrelakorik gauzatzerik izan. Haien apustua azkeneraino eraman eta galdu egin zuten. Langile-klasearen zati handienak bizkarra eman zion iraultzari, eta demokrazia autoritario berria errepresioan eta alderdi eta sindikatuen lankidetzan oinarritu zen. Autonomoen programa bakarra borroka bera zen, eta, beraz, masen gorakada hark behera egin bezain laster egin zuten behera autonomoek ere, eta haien konpromiso militanteagatik oso garesti ordaintzera ere iritsi ziren. Aldi berean, ENAMek gogor tratatu zituen, sektore gogaikarritzat joz. Paradoxikoki, alderdi guztiekin mesfidatia zen eta errepresioaren aurkako borrokan hezi zen magma sozial asanblearioaren zati handi bat, afektiboki, ETAren erreferentzia sinbolikoarekin konektatzera pasatu zen. Bere inguruan sendotuko zen etorkizuneko ezker abertzalea, eta honek laster metabolizatuko zituen sektore horiek, Argalaren ulerkera asanbladazaleetatik abiatuta.

Autonomoen programa bakarra borroka bera zen, eta, beraz, masen gorakada hark behera egin bezain laster egin zuten behera autonomoek ere, eta haien konpromiso militanteagatik oso garesti ordaintzera ere iritsi ziren

ENAM: EZKER ABERTZALE MODERNOA

Esperientzia horiek guztiek porrot egin zuten eta desagertu egin ziren, baina ez zen halakorik gertatu beren ideiekin. Orain artean talde horien esperientzietan zentratu garen arren, orain erreformaren aurkako jarrera armatua eta programa apurtzaile batekin trantsizioan zehar biziraun zuen ezker abertzaleko fakzio bakarra aztertuko dugu. Euskal Nazio Askapenerako Mugimenduan egituratutako mugimendu horren oinordekotzat jo dezakegu ezker abertzale modernoa, eta politikoki umezurtz gelditu ziren askoren jomuga bihurtu zela esan daiteke.

Baina goazen haren sorrerara. Milien eta polimilien porrot egindako bateratzearen ondoren, ETA militarrak, Argala buru zuela, atzera egin zuen klase-izaerako alderdiaren aldeko jarreretan. Ezker abertzaleko indarren sakabanaketari eta nahasmenari erantzuteko, «oinarri sozial horri guztiari aukera politiko serio eta argiak eman behar zaizkiola, alderdien arteko ezberdintasunak eta xurgatze erreformistak alde batera utzita» azpimarratu zuen[24], eta ETA zen hori egiteko moduan egongo zen bakarra, KASen bitartez. Lehen miliek politika zibilean esku hartu ez izanarekin desados, berezien hasiera bateko ikuskera politiko-militarrek –erakunde armatuak berak darama zuzendaritza politikoa, inoren mende jarri gabe– norabide horri eutsiko diote azkenean. Sakonean politikariekiko mesfidantza zegoen, baita alderdiak fusila gidatuz gero hark borroka armatuarekin amaitu eta sisteman integratzen bukatuko duen uste militarista ere, EIAren kasuan gertatu zen bezala.

Aurretik, talde abertzale zibilei Agiria-k 1974an egindako deiari erantzunez, EAS sortu zen lehenengo, EHAS ondoren eta 1977an amaituko zen konbergentzia prozesu sozialista baten ondoren, HASI, Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea. Ezker abertzalearen konglomeratu heterogeneoaren ondorioz, sigla horiek nolabaiteko anbiguotasun sozialista partekatzen dute, eta haien osaketan ETAtik kanpo kokatzen diren era guztietako elementuak aurki daitezke, nahiz eta ETA militarraren ildoko jendea zen entzute gehien zuena. Horren eraginez, milien aldeko oinarri sozialak bere zuzendaritza eurokomunista kanporatu zuen –EIA erreformistatik gertu zegoena, ondoren EKIA sortuko zuena eta berekin bat egingo zuena–, ETA militarraren estrategia interbentzionista berriaren harira.

Argalaren oso gertukoa zen Santi Brouarden zuzendaritzapean, HASIk bere egin zuen liturgia leninista guztia, zentralismo demokratikoa barne. Halaber, eredu leninista barrura begira aplikatu zuen, ez kanpora begira. Sekula ez zuen abangoardiako alderdi gisa jokatu, funtzio hori KASi egokitzen baitzitzaion, eta globalizazio lanak egin zituen han. Hala ere, HASIren aparatu alegalaren pisua garrantzitsua zen, bereziki HBn –hori aurrerago ­gatazka-iturri bilakatu zen–, baina horrek aurrez ETAn egonkortutako klase herrikoi izaerarekiko ez zuen aurrerapauso ideologikorik ekarri, eta politikoki bere menpe zegoen azken instantzian. Behin eredu ortodoxo eta guztiz asanblearioak baztertuta, KASek Gidaritza Bloke gisa zuen ulerkeran, bere kideek ENAM osoaren benetako abangoardiak, ETAk, esleitzen zien abangoardia kolektiboaren funtzioa beteko zuten. Jarrera proletarioak behin betiko urtu ziren. Ondoren, borroka bakarrik geratu zen, «zeinak batu egiten baitu zalantzarik gabe», Zutik 69-n zehaztuta geratu zen bezala. Argalaren azken idazkia zen –milien argitalpen urrien arduradunarena–, eta bera erail ondoren, ez zen gehiago argitaratu, aro baten amaieraren adierazle.

Jarrera proletarioak behin betiko urtu ziren. Ondoren, borroka bakarrik geratu zen, «zeinak batu egiten baitu zalantzarik gabe», Zutik 69-n zehaztuta geratu zen bezala

GARAI BATEN AMAIERA

Zikloaren itxiera porrot historikoa izan zen proletalgo iraultzailearentzat. Hori ez da kasualitatea, eta ez zen ezker abertzalearen balizko zuzendaritzarako barne lehietara mugatu, iraultza sozialistarako aukera errealak maila globalean nola itxi ziren aztertzera baizik. Une horretatik aurrera, Euskal Herriaren borroka behin betiko bakartuta geratu zen, horrek dakartzan ondorio guztiekin.

Ezker abertzale modernoa, ENAM, porrot horretatik sortu zen. Eta are garrantzitsuagoa dena: ez zen alderantziz izan. Proletalgoaren aurreko porrot politikoak ezker abertzalea argitu zuen, eta lehenengoa horretara batu zen menpeko elementu moduan, objektu gisa subjektu gisa baino gehiago, ukatua izan zitzaion nortasun politiko propiorik gabe. Gauzak horrela, hamarkada luzeetako higadura-gerra luze horretan parte hartu zuen, erresistentzia heroiko eta tragiko baten parte izanda, bere klase-independentziari uko eginda. Baina proletalgoa independentea da, izatekotan. Gaur egun, premisa teoriko hau berretsi dezakegu: ­klase-independentzia eta interklasismoa bateraezinak dira. Hala dela erakutsi du lehenaren ukazio praktikoaren esperientzia etengabeak.

Proletalgoaren aurreko porrot politikoak ezker abertzalea argitu zuen, eta lehenengoa horretara batu zen menpeko elementu moduan, objektu gisa subjektu gisa baino gehiago, ukatua izan zitzaion nortasun politiko propiorik gabe

Gaur egun, garai hartan zabaltzen ari zen zikloa ixten ari den honetan, ezker abertzalea izan denaren behin betiko krisi historikoa amaitzen ari den honetan eta horren paradigma politikoa agortzen ari denean, belaunaldi berriak klase-independentziaren bideari berrekiteko prest agertu dira, proletarizazio-prozesu bortitz batek bultzatuta. Paradoxikoki, beharrezkoa izan da egun batean ezker abertzale historikoa izan zen horren gainbehera oportunistak proletalgoa bere proiektu politikotik kanporatzea azken horrek berriz ere burua altxatu dezan. Borroka amaitu ostean, desagertu egin dira iraganeko batasun hura ahalbidetu zuten baldintzak. Baina horrek ez du esan nahi atzera begiratu gabe ibiltzen hasi garenik. Honaino ekarri gaituen bide guztia aztertu beharra daukagu. Kasu honetan, ezker abertzale modernoaren historiaurrera jo dugu, eta oraindik asko dago esateko.

Kontua ez da, ordea, orain ezker abertzalearen zilegitasun historikoa nork duen esatea. Akats larria litzateke pentsatzea ezker abertzalea guztiz iraultzailea izan zela, egun batean dena okertu zen arte. Era berean, bere baitan betidanik presente egon diren klase-interes kontraesankorrak ere ezin dira ezkutatu. Horregatik, beharrezkoa da gure iragana argitzen saiatzea, ez daitezen beste batzuk izan hura berridatziko dutenak. Mitologia baztertu eta historia proletario bat jarri behar zaio aurrean, eta horrek irakurketa fatalista eta deterministetan ez erortzea esan nahi du, eta ahaleginik ez egitea idealizatzen ea zer gerta zitekeen gauzak beste era batera gertatu izan balira. Ez digute balio modu arbitrarioan eraikitako puzzle eklektikoek. Proletalgo iraultzailearen iraganeko esperientzia guztia laburbiltzeko gai izan behar dugu, ongi egindakoak eta akatsak aztertu, proiektu komunistaren bultzada historikoan gure ekarpena egiteko gaur egun. Iragana ahaztu gabe, oraina eta etorkizuna idaztea dago gure esku.

ERREFERENTZIAK

1. Posiciones ideológicas de la V Asamblea (1967)

2. Ideología oficial de Y (1967)

3. Zutik 51 (1969). Testuan agertzen diren aipu guztien itzulpenak berariaz lan honetarako itzuliak izan dira.

4. Gudaldi 3 (1970) (gaztelaniaz)

5. «A los revolucionarios vascos». Gatazka (1969)

6. «Alternativa de la tendencia marxista de ETA». Zutik 59 (1970) (gaztelaniaz)

7. Documento de los presos de Burgos al Biltzar Ttipia de su organización Euskadi Ta Askatasuna (1971) (gaztelaniaz)

8. «Iraultzakin burgeseri abertzaleak duen zerikusia». Zutik 62 (1971)

9. «ETA-ren ideolojiaren oihinarrizko pundu zenbait». Zutik 63 (1972)

10. «Zabala sekuestratu dugu, zergatik?» Zutik 63 (1972)

11. Hautsi 4 (1973) (gaztelaniaz)

12. Por qué estamos por un Estado Socialista Vasco (1973) (gaztelaniaz)

13. Histoire critique d’E.T.A. (1974) (frantsesez)

14. Sugarra 1 (1975) (gaztelaniaz)

15. ETAren agiria (1974)

16. Zutik 65 (1975)

17. El partido de los trabajadores vascos: una necesidad urgente en la coyuntura actual (1976) (gaztelaniaz)

18. Dos aportaciones de ETAm a la VII Asamblea (1976) (gaztelaniaz)

19. Zutik 67 (1976)

20. Zutik 68 (1977)

21. Arnasa 1. Reagrupamendu taldeetarako aztergaiak (1976)

22. EIAren Agiria. Langileriari eta Euskal Herri osoari (1977)

23. Nazio Arazoa. Beretherretxe (1977)

24. Zutik 69 (1978)

BIBLIOGRAFIA

Almeida, A. (2019). LAIA (Partido de los Trabajadores Patriotas Revolucionarios). Trayectorias políticas de un partido de izquierda abertzale (1974-1984)

Arregui, N. (1981). Memorias del KAS (1975-1978)

Letamendia, F. (1975). Historia de Euskadi, el nacionalismo vasco y ETA

Letamendia, F. (1994). Historia del nacionalismo vasco y de E.T.A: E.T.A. en la Transición (1976-1982)

López Adán, E. (2014). Biolentzia politikoaren memoriak 1967-1978

ncias ideológicas y estratégicas que venía arrastrando LAIA en su seno, dando lugar a una nueva escisión. LAIA (ez) evolucionará hacia posturas autónomas, y LAIA (bai) hacia un concepto más vanguardista de partido, que le será inviable aplicar tanto por su fracaso en sus intentos de confluencia, como por su debilidad estructural e incompatibilidad frente a las nuevas concepciones vanguardistas del propio bloque KAS.

Como decíamos, dentro de LAIA había diferencias de fondo más allá del apoyo a la Alternativa. El sector de LAIA (ez), después conocido como LAIAK –con la K de komunista–, representaba al sector más radicalizado del conjunto de la izquierda abertzale. En esa línea, se enfrentó a todo frentepopulismo y compromiso con la pequeña burguesía, oponiendo la intransigencia proletaria y la autonomía de clase. Sin embargo, esta negación del interclasismo no provendrá de la crítica del bloqueo producido por el excesivo peso político de la pequeña burguesía, sino de una infravaloración del mismo. Será pues una lectura optimista, lo cual será en parte su virtud, pero sobre todo la causa de su fracaso.

El origen de estas concepciones no se encontrará especialmente en la reflexión teórica –de la cual apenas existen referencias[23]– sino en la gran influencia de los movimientos asamblearios de la época y de sus expresiones más radicalizadas. Es por ello que las referencias consejistas o libertarias puras serán escasas frente a la experiencia propia y la confianza en la espontaneidad creadora de las masas. De ahí que las concepciones antipartido pronto entrarán en contradicción con el mantenimiento de las propias siglas de LAIA. Consecuentemente, participarán en 1977 en una Convergencia Asamblearia con otros grupos del difuso espectro de la autonomía obrera, la cual pronto decaerá. Algunos sectores pasarán a la ofensiva armada a través de los Comandos Autónomos Anticapitalistas justo en el punto de conflictividad más álgido. Tan es así, que los autónomos juzgaron la coyuntura como preinsurreccional, planteando que la inestabilidad del poder burgués al final del franquismo podía ser transformada en crisis revolucionaria haciendo descarrilar la transición. Descartado todo etapismo, no era cuestión de plantear una alternativa a la Reforma sino al propio sistema.

Como es bien conocido, no pudo ser. Llevaron hasta el final su apuesta y la perdieron. La mayor parte de la clase obrera dio la espalda a la revolución y la nueva democracia autoritaria se asentó sobre la represión y la colaboración de partidos y sindicatos. El único programa de los autónomos era la propia lucha, por lo que tan pronto como la efervescencia de las masas decayó, ellos lo hicieron con ella, pagando un precio muy caro por su compromiso militante. En paralelo, fueron duramente tratados por el MLNV, como una competencia molesta. Paradójicamente, gran parte de ese magma social asambleario curtido en la lucha antirrepresiva y reacio a los partidos, pasaría a conectar afectivamente con la referencia simbólica de ETA. En torno a ella se cohesionará la futura izquierda abertzale, la cual rápidamente metabolizará a dichos sectores a partir de las concepciones filoasamblearias de Argala.

El único programa de los autónomos era la propia lucha, por lo que tan pronto como la efervescencia de las masas decayó, ellos lo hicieron con ella, pagando un precio muy caro por su compromiso militante

MLNV: LA IZQUIERDA ABERTZALE MODERNA

Si hasta ahora hemos hecho un repaso por aquellas experiencias fracasadas que terminaron por desaparecer –no así sus ideas–, acabamos ahora con la única facción de la izquierda abertzale que sobrevivió la transición con su programa rupturista y su oposición frontal –y armada– a la Reforma, lo que fue refugio a su vez de muchos de los que quedaron políticamente huérfanos. En fin, la que a la postre ha constituido la izquierda abertzale moderna, estructurada orgánicamente en el Movimiento de Liberación Nacional Vasco.

Pero vayamos a su génesis. Volviendo al momento tras la frustrada reunificación entre milis y polimilis, ETA (m) con Argala al frente dará un paso atrás en sus posturas favorables al partido de clase. Como respuesta a la dispersión y confusión en las fuerzas de la izquierda abertzale, asumirá que «a toda esta base hay que darle unas opciones políticas serias y claras al margen de las diferencias partidistas y las absorciones reformistas»[24] lo cual sólo estará en posición de hacer la propia ETA a través de KAS. Desdiciéndose también del no intervencionismo en política civil de los primeros milis, las concepciones político-militares originales de los berezis –en las que la propia organización armada ejerce la dirección política sin subordinarse a nadie– terminarán por apuntalar el giro en éste sentido. De fondo estará su desconfianza fundada respecto a los políticos, y la creencia militarista de que cuando el partido dirige el fusil éste termina por liquidar la lucha armada e integrarse en el sistema, como en el caso de EIA.

Previamente, como respuesta al llamamiento del Agiri de 1974 a la organización de grupos abertzales civiles, ya habían ido surgiendo EAS primero, EHAS después y tras un proceso de convergencia socialista que culminaría en 1977, HASI, Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea. Estas siglas compartirían cierta ambigüedad socialista fruto del heterogéneo conglomerado de la izquierda abertzale, y en su composición se encontraban todo tipo de elementos externos a ETA, entre los que irían destacando los afines a ETA (m). Tanto es así que en su primer congreso, su dirección eurocomunista –cercana a la EIA reformista, después formará EKIA y confluirá con ella– será expulsada por las bases promilis, fruto de la nueva estrategia intervencionista de ETA (m).

De la mano de la nueva dirección presidida por Santi Brouard, íntimo de Argala, HASI adoptará toda la liturgia leninista, centralismo democrático incluido. Sin embargo aplicará el modelo leninista hacia adentro, no hacia afuera. Nunca ejercerá de partido dirigente, ya que dicha función le corresponderá a KAS, donde cumplirá tareas de globalización. Aun así el peso del aparato alegal de HASI será importante, especialmente en HB –lo cual será fuente de futuros conflictos–, pero ello no supondrá ideológicamente un avance respecto al viejo carácter de clase popular ya consolidado de ETA, y políticamente se subordinará en última instancia a ella. Descartados modelos partidarios ortodoxos y asamblearios puros, según la concepción de KAS como Bloque Dirigente, sus integrantes ejercerán la función de vanguardia colectiva que les delega la verdadera vanguardia de todo el MLNV, ETA, garantía última de conseguir sus objetivos tácticos y estratégicos. Las posiciones proletarias quedarán definitivamente diluidas. Después quedará ya sólo la lucha, la cual «incuestionablemente une», como quedará sentenciado en el Zutik 69. Será el último escrito por Argala –responsable de las escasas publicaciones milis– y tras ser asesinado dejará de editarse para siempre, lo cual no deja de ser sintomático del fin de toda una época.

Las posiciones proletarias quedarán definitivamente diluidas. Después quedará ya sólo la lucha, la cual «incuestionablemente une», como quedará sentenciado en el Zutik 69

EL FIN DE UNA ÉPOCA

El cierre del ciclo supondrá una derrota histórica sin paliativos para el proletariado revolucionario. Lo cual no es casual y no se reducirá a las pugnas internas por la hipotética dirección de la izquierda abertzale, sino a cómo se cerraron las opciones reales a nivel global para la revolución socialista. La lucha de Euskal Herria a partir de ese momento quedará definitivamente aislada, con todas las consecuencias.

La izquierda abertzale moderna, el MLNV, nace de esa derrota. Y lo que es importante: no al revés. El fracaso político previo del proletariado alumbró una izquierda abertzale a la que éste se incorporó subordinadamente, cuantitativamente, como objeto y no como sujeto, sin identidad política propia, la cual le fue negada. Participó con ello de esa larga guerra de desgaste durante décadas, una resistencia heroica y trágica, en la que dio lo mejor de sí mismo poniendo el cuerpo aun renunciando a su preciada independencia como clase. Pero el proletariado, o es independiente, o no es nada. A día de hoy podemos reafirmar la premisa teórica de que independencia de clase e interclasismo son incompatibles, irreconciliables. Así lo ha demostrado la experiencia continuada de negación práctica de la primera.

El fracaso político previo del proletariado alumbró una izquierda abertzale a la que éste se incorporó subordinadamente, cuantitativamente, como objeto y no como sujeto, sin identidad política propia, la cual le fue negada

Actualmente, cuando termina por cerrarse el ciclo que entonces se abría, en la culminación de la crisis histórica definitiva de lo que ha sido la izquierda abertzale y el agotamiento de su paradigma político, nuevas generaciones han aparecido decididas a retomar la bandera de la independencia de clase azuzadas por una brutal proletarización. Ha hecho falta que la degeneración oportunista de lo que un día fue la histórica izquierda abertzale expulse definitivamente al proletariado de su proyecto político para que paradójicamente, éste vuelva a levantar cabeza. Finiquitada la lucha, se esfuman con ella las condiciones que posibilitaron aquella unidad pasada. Pero eso no significa que echemos a andar sin mirar atrás. Es necesario analizar todo el camino que nos ha llevado hasta aquí. En éste caso remontándonos a la prehistoria de la izquierda abertzale moderna, sobre la cual aún queda mucho por decir.

No se trata sin embargo de hacer ahora un alegato sobre quién tiene la legitimidad histórica de la izquierda abertzale. Sería un grave error empeñarse en que esta fue puramente revolucionaria hasta que un día todo se torció. Al igual que lo es ocultar deliberadamente los intereses de clase contradictorios que desde siempre ha habido en su interior. Por ello es necesario tratar de arrojar algo de luz sobre nuestro pasado, para que no nos lo reescriban otros. Rechazar la mitología y oponerle una historia proletaria. Y ello significa no caer en lecturas fatalistas y deterministas. Tampoco en idealizaciones y voluntarismos imaginando cómo podría haber sido todo de otra manera. No nos valen puzzles eclécticos construidos arbitrariamente. Debemos ser capaces de sintetizar toda la experiencia pasada del proletariado revolucionario, sus aciertos y sus errores, para aportar hoy en el relanzamiento histórico del proyecto comunista. Sin olvidar el pasado, es el presente y el futuro lo que está en nuestras manos escribir.

REFERENCIAS

1. Posiciones ideológicas de la V Asamblea (1967)

2. Ideología oficial de Y (1967)

3. Zutik 51. (1969)

4. Gudaldi 3. (1970)

5. «A los revolucionarios vascos». Gatazka (1969)

6. «Alternativa de la tendencia marxista de ETA». Zutik 59 (1970)

7. Documento de los presos de Burgos al Biltzar Ttipia de su organización Euskadi Ta Askatasuna (1971)

8. «Iraultzakin burgeseri abertzaleak duen zerikusia». Zutik 62. (1971)

9. «Puntos mínimos ideológicos de ETA». Zutik 63. (1972)

10. «Hemos secuestrado a Zabala. ¿Por qué?». Zutik 63. (1972)

11. Hautsi 4. (1973)

12. Por qué estamos por un Estado Socialista Vasco (1973)

13. Histoire critique d’E.T.A. (1974) (en frances)

14. Sugarra 1. (1975)

15. ETAren agiria (1974)

16. Zutik 65. (1975)

17. El partido de los trabajadores vascos: una necesidad urgente en la coyuntura actual (1976)

18. Dos aportaciones de ETAm a la VII Asamblea (1976)

19. Zutik 67. (1976)

20. Zutik 68. (1977)

21. Arnasa 1. Material de debate para las mesas de reagrupamiento (1976)

22. Manifiesto de presentación de EIA. A la clase obrera y a todo el pueblo de Euskadi (1977)

23. Nazio Arazoa. Beretherretxe (1977)

24. Zutik 69. (1978)

BIBLIOGRAFÍA

Almeida, A. (2019). LAIA (Partido de los Trabajadores Patriotas Revolucionarios). Trayectorias políticas de un partido de izquierda abertzale (1974-1984)

Arregui, N. (1981). Memorias del KAS (1975-1978)

Letamendia, F. (1975). Historia de Euskadi, el nacionalismo vasco y ETA

Letamendia, F. (1994). Historia del nacionalismo vasco y de E.T.A: E.T.A. en la Transición (1976-1982)

López Adán, E. (2014). Biolentzia politikoaren memoriak 1967-1978